Kürt Edebiyatı’nda Bazı İlkler
- İslam öncesi Kürt Edebiyatı’nın ilk yazılı örneği: Bilinen ilk Kürtçe şiir M.Ö 330 yılında Baraboz tarafından yazılmıştır….
- Klasik Kürt Edebiyatı’nın (İslamî dönem) ilk şairi Baba Tahirê Hemedanî (Uryan) ile Eliyê Heriri’dir.
- Kürtlerin adı bilinen ilk dengbêjî; Evdalê Zeynikê ( Van- Mikis)
- İlk Kürt kadın dengbêji: Eski Sovyetler Birliği’nde yaşayan Kürtler içerisinde, ilk Kürt kadın sanatçı Susika Simo’dur.
- Nesir alanında eser veren ilk Kürt yazar Elî Dînewerî’dir (820-895). Bilimsel konularda eser vermiş bu Kürt yazar eserini Arapça ile yazmıştır.
- İlk Kürt edebiyatçısı Hewlêrli İbn Xalikan’dır. (Bu görüş Enver Mayi’ye aittir.)
- İlk Kürt tasavvufçusu Melayê Cizîrî’dir. (1570-1640)
- Milli temalı ilk şair Ehmedê Xanê’dir. (1651-1706)
- İlk Kürtçe Sözlük Ehmedê Xanî’nin yazdığı “Nubîhara Biçûkan”ın bir bölümüdür.
- İlk Kürtçe gramer kitabını Ali Teremoxî yazmıştır. (XVI. yy)
- Coşku ve heyecan şiirleriye nam salan ilk Kürt şair Feqîyê Teyran’dır. (1390-1660)
- İlk Kürtçe Mevlit, Melayê Batê tarafından yazılmıştır. (1417-1491)
- Latince yayım yapan ilk Kürt dergisi Celaldet Bedirxan tarafından çıkarılan “Hawar” dergisidir. (1930)
- Eserleri günümüze kadar ulaşan ilk Kürt kadın yazarlar; Mah Şeref Erdelanî ile Mîhrîbana Berwari’dir. ( 1814-1865 aynı yıllarda yaşadıkları tahmin ediliyor.)
- Tarihte bilinen ilk Kürt tiyatrosu 1872 yılında Ebuzziya Mehmet Tavfik tarafından yazılan “Ecel-i Kaza”dır. “Kaza ile gelen ölüm” ya da “talihsiz ölüm” anlamı da taşıyan “Ecel-i Kaza”nın yazarı Ebuzziya Mehmet Tevfik, Orta Anadolu Kürtlerindendir. (Kaynak: Sedat Ulugana/ Kürtlerin en eski tiyatro eseri, “Ecel-i Kaza”)
- İlk Kürt gazetesi: “Kürdistan”- Mikdat Mithat Bedirxan, 22 Nisan 1898 – Mısır Kahire
- Modern bir matbaada yayımlanmış ilk Kürtçe kitap: “Mewlîdê Nebî” (Peygamber Efendimiz’in Mevlidi), 1899 yılında Diyarbekir Litografya Basımevi tarafından 400 adet basılmıştır.
- İlk Kürt cemiyeti: Kürdistan Azm-i Kavî Cemiyeti, 1900 İstanbul
- İlk Kürt kadın cemiyeti: Kürt Teali Nisvan Cemiyeti, 1919 İstanbul
- İlk Kürt öğrenci cemiyeti: Kürt Talebe Cemiyeti (Hêvî), 1912 İstanbul
- Kürtlerin ilk modern tiyatro teksti olarak kabul edilen ”Memê Alan” 1918’de Ebdurrehim Rehmîyê Hekarî’nin yazdığı oyundur
- İlk Kürtçe piyes: ”Birîna Reş” (Kara Yara) -1959’da Musa Anter- Harbiye Askeri Cezaevi’ndeki hücresinde yazdı.
- Türk Tiyatro ve Sinemasında Kürt karakterlerin işlendiği ilk oyun: 1977’de “Deprem ve Zulüm”
- Oscar’a aday gösterilmiş ilk Kürt filmi: “Şîwenî Befir”
- İlk Kürt romanı: Erebê Şemo “Şivanê Kurd”
- “Mem û Zîn” adlı eseri Fransızca’ya çeviren kişi Dr. Nurettin Zaza’dır. (1988’de Lozan’da vefat etti)
- Türkiye’de İlk Kürtçe klipi çeken: Ferhat Tunç
- İlk Kürt filmi: 1926 yılında Kürt kadınlarının durumunu ekranlara getiren “Zerê” adli film çekildi.
- İlk Kürtçe çizgi roman:“Mirina Jaro” (Jaro’nun Ölümü), yazan Mamê Elî çizen Levent Özkan
- Kürt çocuklarının ilk çizgi roman karakteri: “Guldexwîn”, yazan İbrahim Sediyani çizen Zişan Özeke (21 Mart 2012- Siirt’ten Öte Haber Kültür Sitesi)
- İlk Kürt Film Günleri: Almanya’nın Köln kentinde düzenlendi. Kürdistan Öğrenciler Birliği (YXK) ile Baran Kültür Evi’nin ortaklaşa düzenlenen 1. Köln Kürt Film Günleri, 30 Eylül 2006’da yapıldı.
- Kürdistan’a matbaanın girişi: Osmanlı döneminde 1856 yılında Erzurum’da kurulan matbaa, Kürdistan topraklarındaki ilk matbaadır.
- İlk Kürt matbaası: Kürdistan Gazetesi Matbaası, 1898 Mısır Kahire
- Modern anlamdaki ilk Kürt matbaası: Huseyîn Huznî Mûkriyanî, 1915 Halep
- Yasal olarak çıkan ilk Kürt gazetesi: Kürt Teâvun ve Terakki Gazetesi, 1908 İstanbul
- İlk Kürt yayıncılığı: Ermenistan’da 1921 yılında “Roja Teze” isimli bir gazetenin yayınlanmasıyla.
- İlk Kürt müzik grubu: Koma Wetan, 1970 (Rock grubudur)
- Kürtlerin ilk enstitüsü: Paris Kürt Enstitüsü
- İlk Kürdoloji çalışması: İtalyan Maûrîzîo Garzonî (“Rêziman û Ferhenga Zimanê Kurdî”)
- Akademik dilin Kürtçe olarak kullanıldığı ilk üniversite 1968 yılında kurulmuş olan Süleymaniye Üniversitesi’dir
- İlk Kürtçe hikaye: 1840’lı yıllarda Mela Mehmûdê Beyazîdî, “Mem û Zîn”in izinden bir öykü yazarak, bugünkü manada yazılı ilk öyküyü kaleme almıştır. Ayrıca Fuat Temo’nun “Roja Kurd” dergisinde kaleme aldığı “Çîrok” başlıklı hikayeler de modern Kürt öykücülüğünün en gelişkin ilk örneklerindendir.
- İlk Kürtçe makale: Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nce hazırlanan “Mukkadime” adlı dergi yayımlandı. Dergide biri Kürtçe olmak üzere toplam 12 akademik makale yer alıyor.
- Medern anlamda eser veren ilk Kürt şairi: Ebdullah Goran’dır. (Halepçe 1904-1962)
- İlk Kürt Kütüphanesi: Kitêbxanêya Kurdî – İsveç-10 Ekim 1997
- İlk Kürtçe Bitki Adları Sözlüğü – Mehmet Fırat tarafından çıkarıldı- Şubat-2013 (Ferhenga Navên Rivekên Bi Kurdî, ilk defa Şubat-2013 yılında Akademisyen Mehmet Fırat tarafından çıkarıldı)
11/10/2013 tarihinde Weje içinde yayınlandı. Kalıcı bağlantıyı yer imlerinize ekleyin. Yorum yapın.
Yorum yapın
Comments 0